زمینه نظارت در خصوص حکومت اسلامی

در تشریح و تحلیل ضرورت نظارت بر حکومت به طور عام و ضرورت نظارت در خصوص حکومت اسلامی، به طور ضمنی به بخشی از اهداف نظارت اشاره شد، اما مسئله اهداف نظارت از آن رو که به جایگاه، ماهیت و اهمیت نظارت مربوط می شود نگاه جهت داری را می طلبد که ناگزیر باید به طور مستقل آن را بررسی کرد.
 

اهداف کلی نظارت شامل مجموعه‌ها و سازمان‌های عمومی

١- کنترل کمیت و کیفیت لازم برای رسیدن به نتیجه مطلوب در مجموعه فعالیت‌های یک سازمان، عملکرد و ابزار معین و ویژه ای را برای رسیدن به اهداف سازمان می طلبد که کمیت و کیفیت آن معین است. نباید مقادیر آن مغایر با ضرورت های حاکم بر آن مجموعه باشد. چه بسا کاهش و یا افزایش ناهمگون، موجب شود که مجموعه با وجود تمام فعالیت‌ها و ابزارهای موجود، در رسیدن به نتیجه مطلوب ناکام بماند. کنترل دائمی فرآیندهای کمی و کیفی عملکردها و ابزار در قالب یک نظارت کامل، می تواند امنیت مجموعه را در ثمردهی مطلوب تأمین کند؛
 
۲- به منظور اطمینان از سلامت مجموعه و تشخیص آسیب ها برای پیشگیری از موانع و انحراف های پیش روی مجموعه و سازمان، نظارت مداوم این امکان را فراهم می کند که مدیران بتوانند با پیشگیری آسیب‌ها از سلامت مجموعه تحت مدیریت خود مطمئن شوند و بدون نظارت چینن حالتی در شرایط عادی میسر نیست؛
 
۳- سالم سازی و برطرف کردن عیوب، نابسامانی و دشواری‌های موجود که اغلب در راه رسیدن به هدف در هر تشکیلاتی وجود دارد. عیب یابی، هدف شناخته شده نظارت است، به طوری که با توجه به این هدف (عیب یابی) می توان همه بدبینی های ناشی از نظارت و بار منفی آن را توجیه کرد.
 
4- فراهم آمدن زمینه ارزیابی عملکرد مدیران در سطوح مختلف از راه نظارت بر اعمال آنان در یک مجموعه و سازمان. بی شک در هر تشکیلاتی مجموعه ای از نیروهای انسانی، ابزار صنعتی و ملزومات مورد نیاز، عملکرد آن سازمان را ترسیم می کند و مدیران بر اساس سیاست‌ها و برنامه های خود فعالیت‌ها و نقش های اجرای این مجموعه را هدایت می کنند. حال چگونه می توان نقش یک مدیر را، در هدایت مجموعه، ارزیابی کرد؟ جز اینکه با نظارتی شامل جمع آوری اطلاعات لازم از عملکردها، تحلیل داده ها و تصمیم گیری نهایی در خصوص نتایج حاصله، به این نتیجه رسید که مدیر مورد ارزیابی موفق بوده و یا در انجام مسئولیت های خود دچار خبط و اشتباه و شاید هم خیانت شده است؛
 
5- زود بازدهی نظام ها و جلوگیری از سوختن فرصتها و از دست رفتن امکانات بالقوه و ایجاد تسلسل بی وقفه در تولید در زمینه های مختلف؛ به طوری که بتوان در فرصت زمانی کمتر، به نتایج مطلوب رسید و استفاده از زمان و فرصت ها را به حداکثر رساند. بی شک با بالا رفتن توان نظام نظارت مداوم این امکان به وجود می آید که فاصله های زمانی کوتاه تر شده و نتایج زودتر در دسترس قرار گیرد. یکی از ویژگی های تحولات معاصر توجه به مجموعه های زود بازده است که در روند تحولات نقش چشمگیری دارند و پیشرفت فناوری در جهان معاصر مدیون پروژه های زود بازده بوده که خود از آثار نظارت مداوم بر نظام ها به شمار می رود؛
 
6- رسیدن به توسعه پایدار به عوامل متعدد و متفاوتی بستگی دارد که از آن جمله می توان به عامل هشداردهنده نظارت اشاره کرد. یک برنامه توسعه هنگامی می تواند پایدار باشد که درست اجرا شود و پیش بینی های لازم انجام شده باشد و چنین رویدادی تنها با نظارت مداوم امکان پذیر و قابل اجرا است. به این ترتیب می توان توسعه پایدار را یکی از اهداف نظارت به شمار آورد؛
 
۷- به روز رسانی نظام ها و مجموعه های کارآمد، که حاصل نظارت مداوم بر آنهاست. بدون تردید یک نظام نظارتی دقیق می تواند بازوی نیرومندی برای مدیران در به روز رسانی مجموعه تحت مدیریت خود باشد، در حالی که بدون آن چنین نتیجه ای را نمی توان انتظار داشت؛
 
8- تفاوت گذاری بین صالحان و فاسدان به ویژه در مجموعه های سازمانی و یا صنعتی همطراز که لازمه یک نظارت مداوم به منظور تقسیم منطقی امکانات، تسهیلات و پاداش ها است، به گونه ای که مدیران صالح متمایز شده و تشویق شوند؛
 
۹- رتبه بندی مجموعه های سازمانی، مدیران و کارگزاران که تنها با نظارت امکان پذیر است و اصل ضرورت رتبه بندی در ایجاد رقابت سازنده بین سازمانها و مدیران همطراز، نیاز به هیچ گونه تفسیر و تحلیلی ندارد و برای نظام کشور در حال پیشرفت و یا توسعه یافته ایجاد رقابت بین مجموعه های همطراز از راه نظارت مداوم از چنان اهمیتی برخوردار است که برنامه ها و سرمایه گذاری های هنگفتی را به آن اختصاص می دهند؛
 
۱۰- جلوگیری از نهادینه شدن فساد و انحطاط که بدون نظارت، هر نظامی همواره در معرض آن دو قرار دارد و ممکن است انحطاط و تنزل در بهره مندی از نیروها و امکانات مجموعه به تدریج ریشه دوانیده و در دراز مدت نهادینه شود و هم فساد مدیران و کارگزاران رفته رفته عادی و سرانجام به یک روند طبیعی و ریشه دار مبدل شود. در حالی که با نظارت مداوم، تنزل بازدهی و رشد فساد مشخص و رسیدگی می شود و این حالت مانع از نهادینه شدن آن دو خواهد شد.
 
منبع: نظارت بر اعمال حکومت و عدالت اداری، آیت الله عباسعلی عمید زنجانی و دکتر ابراهیم موسی‌زاده، صص 48-46، مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران، تهران، چاپ اول، 1389